Workshops geven antwoord op vraagstukken rond hergebruik

Onder invloed van veranderende regelgeving en nijpende materiaaltekorten is het aantal bouwprojecten met hergebruikte elementen de laatste jaren toegenomen. Een gangbare praktijk is bouwen met recuperatiematerialen evenwel nog lang niet: volgens cijfers van Embuild wordt in Noordwest-Europa slechts 1% van de herbruikbare bouwelementen vandaag effectief hergebruikt en 99% dus gerecycleerd of weggegooid. Daarom stelt de organisatie momenteel samen met Buildwise praktische gidsen op om bouwbedrijven te begeleiden in het hergebruiken van bouwmateriaal. Om die gidsen te voeden, organiseerden Embuild en Buildwise in maart en april twee workshops over materialenhergebruik. Enkele inzichten uit die workshops lichten al een tipje van de sluier op over wat je in de gidsen zal lezen. Charlotte Cambier, projectcoördinator circulair & energiezuinig bouwen bij Embuild, vat ze voor Circubuild samen in dit artikel.

Dat in Noordwest-Europa slechts 1% van de bouwelementen hergebruikt wordt na een eerste toepassing terwijl technisch gezien een immens veel groter aandeel van de bouwelementen herbruikbaar is, resulteert in een grote milieu-impact en een nettoverlies aan economische waarde. Om daar wat aan te doen – om de hoeveelheid hergebruikte bouwelementen in Noordwest-Europa te verhogen dus – werd in 2018 het Europese Interreg-project Facilitating the circulation of reclaimed building elements in Northwestern Europe, kortweg FCRBE, in het leven geroepen.

In de voorbije jaren heeft het project, met in België Buildwise, Embuild, Rotor en Leefmilieu Brussel als partner, al een reeks instrumenten opgebracht. Zo is er de leidraad voor aanbestedingsstrategieën, gericht op projecteigenaren en ontwerpers in de context van overheidsopdrachten, die de verschillende stappen uit de doeken doet om hergebruik mogelijk te maken. Daarnaast is er ook de gids om een hergebruiksinventaris op te stellen en de 36 materiaalfiches die uitleggen hoe specifieke bouwmaterialen of producten kunnen hergebruikt worden.

De tot nu toe ontwikkelde instrumenten focussen vooral op de ontwerpers en bouwheren. In een volgende etappe willen de FCRBE-projectpartners zich ook focussen op de bouwbedrijven, waarvan er alleen in België al duizenden zijn. Ondanks de duidelijke voordelen van het terugwinnen en hergebruiken van bouwmaterialen, zijn er voor bouwbedrijven immers nog heel wat onwetendheden en drempels verbonden aan die praktijken. De FCRBE-partners Embuild en Buildwise zijn meer concreet bezig met het opstellen van praktische gidsen voor volgende aannemersberoepen: algemene aanneming, sloopaanneming, infrastructuurwerken, afwerking, timmerwerken en dakwerken.

Omdat er zelfs na al die jaren onderzoek nog steeds open vragen zijn over hoe samenwerkingen hergebruik kunnen bevorderen en wie welke aansprakelijkheden heeft in een project met hergebruik, organiseerden Buildwise en Embuild daar twee workshops over; op 14 maart en 18 april werden er verschillende professionals uit de bouwsector bijeengebracht om over de kwesties na te denken en te debatteren. Tussendoor werden er dan weer verschillende doeners aan het woord gelaten om het debat verder te voeden. Zo gaf Franck uitleg over zijn methode om bakstenen te recupereren en de projectpartners van ISOL'ution over hoe isolatiematerialen een tweede leven te geven.

Wat we kunnen meenemen uit die twee workshops:

• er is nood aan meer systematische samenwerking: hergebruik van materialen vergt meer samenwerking tussen bouwpartners, maar vandaag gebeuren die samenwerkingen nog zeer ad hoc. Door de aannemer vroeger in het bouwproces te betrekken, kan hij ontwerpers en eigenaren bijstaan in het identificeren en inventariseren van herbruikbare materialen en in het inplannen van het ontmantelen, het stockeren en het effectief hergebruiken van de materialen;

• voorbeeldprojecten helpen om de (negatieve) perceptie die recuperatiematerialen nog vaak hebben, te veranderen. Die kunnen immers aantonen dat voor bepaalde materialen de risico's klein zijn en niet ieder materiaal opnieuw getest of gecertificeerd moet worden;
• gedeelde verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid voor de technische prestaties: het werd duidelijk dat er sprake is van een gedeelde verantwoordelijkheid bij het toepassen van recuperatiematerialen. Externe controlebureaus of labo's kunnen soelaas bieden bij te grote onzekerheid over de prestaties;
• nieuwe rollen in de hergebruikketen: grotere (regionale) materiaalhubs werden naar voren geschoven als katalysator voor het afstemmen van de vraag naar op het aanbod van herbruikbare materialen. Vandaag vormt de opslag van materialen een grote drempel bij he hergebruiken van materialen – er is veel plaats nodig, langer dan 6 maanden stockeren is onrealistisch en wie moet de logistiek organiseren?. Zo'n grotere materiaalhubs, die expertise in huis hebben, zouden ook kunnen helpen bij de traceerbaarheid en kwaliteitscontrole van de materialen;
• het hangt in grote mate af van de bouwheer, publiek of privaat, of wordt gekozen voor hergebruik van materialen, aangezien hergebruik meestal een initiële meerkost met zich brengt – omdat de keten nog in volle ontwikkeling is. Maar ook aannemers en architecten hebben zeker een rol te spelen. Zij kunnen herbruikbare materialen promoten bij bouwheren door de milieuvoordelen te benadrukken. Dat kan de vraag naar hergebruikte materialen vergroten en een markt voor die materialen creëren.

Meer inzichten en antwoorden zullen dus te vinden zijn in de zes praktische gidsen die Buildwise en Embuild in oktober 2023 publiceren.

Volg het FCRBE-project via deze website of de LinkedIn-pagina van het project.